Ano ang gagawin para sa mga problema sa kalusugan

HealthWiki > Kapag Walang Doktor ang Kababaihan > Kabanata 30: Pagputol sa ari ng babae > Ano ang gagawin para sa mga problema sa kalusugan

Sa kabanatang ito:

 

Sa kabanatang ito:

Matinding pagdurugo at shock

IHATID!

Maaaring may matinding pagdugo agad mula sa malalim na hiwa o punit. Napakadelikado nito. Kung masyadong madaming dugo ang mawala sa babae, baka humantong siya sa shock at mamatay.

Palatandaan ng panganib ng shock

(isa o higit pa sa sumusunod):

• matinding uhaw
• maputla, malamig, at mabasa-basang balat
• mahina at mabilis na pulso (sobra sa 100 pintig bawat minuto para sa babaeng lampas 10 and edad, o sobra sa 140 pintig bawat minuto para sa babaeng edad 2–10)
• mabilis na paghinga (lampas sa 30 paghinga bawat minuto)
• pagkalito o pagkawala ng malay (pagkahimatay)

kapain dito ang pulso

Ano ang gagawin:

• Magpatulong kaagad. Isang emerhensya ang shock.
• Diinan agad nang husto ang parteng dumudugo. Gumamit ng malinis at maliit na tela na hindi sisipsip ng maraming dugo. Pahigain ang babae habang dinadala mo sa tulong medikal.
• Tulungan siyang uminom ng pinakamaraming makakaya.
• Kung wala siyang malay at malayo sa serbisyong pangkalusugan, baka kailangan mong bigyan ng likido na padadaanin sa puwit bago itakbo sa manggagamot.

Impeksyon

Dagdag na impormasyon

paglilinis at pagisterilisa
sepsis

Maaaring magsimula ang palatandaan ng impeksyon sa unang 2 linggo matapos ang pagputol sa ari.

Kung hindi lilinisin nang tama (disinfected) ang panghiwa bago at pagkatapos ng bawat paggamit, maaaring may mga mikrobyong magdulot ng impeksyon sa sugat, tetano, HIV/AIDS o hepatitis.

Palatandaan:

• ng impeksyon sa sugat: lagnat, pamamaga ng ari, nana o masamang amoy mula sa sugat, pananakit na lumalala.
• ng tetano: paghigpit ng panga, paninigas ng kalamnan sa leeg at katawan, kahirapang lumunok at kombulsyon.
• ng shock (tingnan ang listahan sa taas).
• ng impeksyon sa dugo (sepsis): lagnat at iba pang palatandaan ng impeksyon, pagkalito at shock.
  
  

Para sa palatandaan ng HIV o hepatitis, tingnan ang mga kabanata sa “HIV/AIDS”, at “Impeksyon na naihahawa sa pagtatalik at iba pang impeksyon sa ari”.

IHATID!

MAHALAGA! Kung magsimulang makakita sa babae ng palatandaan ng tetano, shock o sepsis, dalhin agad siya sa tulong medikal.

Lalong mapanganib ang pagputol sa mga babaeng walang bakuna sa tetano. Dapat mabakunahan ang lahat ng babae.

Ano ang gagawin para sa impeksyon:

• Magbigay ng antibiotic, tulad ng cephalexlin, dicloxacillin o erythromycin.
• Patuloy na magbantay ng mga babala ng tetano, sepsis at shock. Kung hindi pa siya nabibigyan ng bakuna para sa tetano, kailangang bigyan siya agad nito.
• Magbigay ng moderno o halamang gamot para sa pananakit.
• Panatilihing malinis na malinis ang ari. Hugasan ito ng tubig na pinakuluan at pinalamig na may halong kaunting asin.

Problema sa pag-ihi

Dahil madalas nagdudulot ng napakasakit na pag-ihi ang pagputol sa ari, nagpipigil sa pag-ihi ang ibang batang babae. Maaari itong magdulot ng impeksyon at pinsala sa mga tubong ihian, pantog at bato.
Maaaring magdulot ng pamumuo ng mga bato (stones) sa loob ng pantog ang madalas na pagpipigil ng pag-ihi.

Ano ang gagawin:

Dagdag na impormasyon

impeksyon sa pantog at bato

IHATID!

• Buhusan ng malinis na tubig ang ari habang umiihi. Nababawasan nito ang pagiging acidic ng ihi, kaya mas hindi masakit. Makakatulong din ang pag-inom ng mas maraming likido.
• Magbuhos ng tubig sa balde o palanggana. Minsan nakakatulong sa tao ang tunog ng dumadaloy na tubig para maihi.
• Magpatong sa ari ng tuwalya na nababad sa mainit-init na tubig. Maaari itong makatulong sa pagbabawas ng pananakit.
• Magbantay ng mga palatandaan ng impeksyon sa pantog o bato.

kapain ang
pantog dito

Kung hindi pa nakakaihi ang babae makalipas ang isang araw o gabi, at matigas at puno kung kapain ang bahagi ng puson sa ibabaw ng pantog, isa na itong emerhensya. Kailangang matingnan siya agad ng bihasa na health worker na makakapagpasok ng tubo sa pantog para masaid ang laman na ihi. Huwag na siyang painumin dahil magdadagdag lang ito ng presyon sa kanyang pantog at bato.

Problema sa pagregla

Matapos ang infibulation, kung sobrang liit ang naiwang butas sa puwerta o nabarahan ng peklat sa loob ng katawan, puwedeng maharangan ang pagdaloy ng regla. Maaaring magdulot ito ng:

• sobrang sakit na pagregla.
• mahabang pagregla, na tumatagal ng 10–15 araw.
• walang buwanang pagdugo dahil barado ang lagusan ng puwerta at hindi makalabas ang regla.
• ang nabarahang dugo ay maaaring magdulot ng malubhang pelvic inflammatory disease (PID) at peklat sa matris at mga tubo, na puwedeng makabaog.

Ano ang gagawin:

• Maglapat sa puson ng tuwalya na nababad sa mainit na tubig para maibsan ang sakit. (Mag-ingat na hindi mapaso ang balat.)
• Maaaring makatulong na maglakad-lakad sa palibot at magtrabaho o mag-ehersisyo nang magaan.

Kung matindi ang problema, baka kailangang palakihin ang bukasan ng puwerta. Dapat gawin ito ng bihasa na health worker para hindi makapinsala ng mga reproduktibong bahagi sa loob.

Problema sa sekswal na relasyon at sekswal na kalusugan

Dapat ganap nang naghilom ang lahat ng sugat bago makipagtalik.

Kung wala ang alinman sa mga problema sa kalusugan na nailarawan dito, baka kaya ng babaeng naputulan na masiyahan sa pagtatalik. Pero maraming babaeng naputulan ng ari, lalo na yung na-infibulate, ang hirap sa pagtatalik.

Sa ilang mga komunidad, pinuputulan ang dalagita at pinapakasal sa parehong araw. O sa babaeng naputulan na bata pa, pinapalaki ang butas sa puwerta bago ang unang pagtatalik niya sa loob ng kasal. Kung inaasahan na makikipagtalik agad siya bago pa maghilom ang sugat, magiging napakasakit at mapanganib ang seks, at baka mas tumagal ang sugat. Pinapalala din ng bukas na sugat ang panganib niya na magka-HIV o impeksyon na naihahawa sa pagtatalik (INP).

Sa pagtatalik, baka mahirapan ang babaeng mapukaw at mag-init dahil natanggal na ang kanyang tinggil.

Kung mahihimok mo ang mag-asawa na mag-usap, mas madadalian silang magkaalaman kung paano naaapektuhan ng pagputol ang kanilang sekswal na relasyon.

Ano ang gagawin sa mga problema sa pagtatalik:

Puwedeng makipag-usap ang babae sa partner niya para makahanap ng paraan na mag-init siya, at mapaliwanag na baka kailangan niya ng mas mahabang sandali para mapukaw.

Puwede ring makipag-usap tungkol sa mga paraan para mabawasan ang sakit sa pagtatalik. Maaaring mas ligtas at mas hindi masakit ang seks kung may sapat na pamamasa (pampadulas).

Problema sa panganganak

Mas karaniwan ang baradong panganganak sa mga kabataang babae na hindi pa lubos ang paglaki ng katawan.

Sa ilang klase ng pagputol ng ari, mas malaki ang panganib na mahirapan sa paglabas sa puwerta ang sanggol (baradong panganganak). Kung sobrang liit ang naiwang butas matapos ang infibulation, kailangan itong buksan para makadaan ang ulo ng sanggol. Tinatawag itong ‘deinfibulation’. Kung walang kasanayan ang taong gagawa nito, puwedeng magbunga ng iba pang komplikasyon.

Dahil sa peklat mula sa pagputol, puwede ring lalong magkapunit sa ari sa panganganak. Mahirap kasing banatin ang balat na may peklat. Puwedeng magresulta ito sa matinding pagdurugo.

Kung malayo ang tirahan ng babae mula sa serbisyong pang-emerhensya, mapanganib na manganak siya sa bahay—laluna kung na-infibulate.

May ispesyal na pagsasanay ang ilang tradisyunal na komadrona sa pagtulong sa babaeng naputulan ng ari na manganak nang ligtas, at para harapin ang mga problema mula sa infibulation.

Ano ang gagawin:

Magplano nang maaga para sa panganganak. Sa ikalawang hati ng pagbubuntis, sikaping magpatingin sa komadrona o iba pang health worker na sanay magpaanak sa babaeng naputulan sa ari. Masasabi ng komadrona kung may panganib ng kumplikasyon, o kung kailangang palakihin ang bukasan ng puwerta. Kung may mga panganib, makakapagplano nang maaga ang babae para sa pangangalagang medikal.

Tumatagas na ihi at dumi

Sa baradong panganganak, puwedeng mapunit ang lining ng puwerta, pantog o tumbong, na magdudulot ng pagtagas sa puwerta ng ihi o dumi.

Kung magtatalik sa puwit ang magpartner dahil sobrang liit ang butas sa puwerta, maaaring mabanat ang butas ng puwit o mapunit. Puwedeng tumagas ang dumi mula rito.

Malubhang problema ang tumatagas na ihi at dumi. Maraming babae ang tinataboy ng kanilang partner dahil sa amoy at hindi makontrol na pagtagas. Maghanap agad ng tulong medikal kapag natuklasan ang problema.

Pagkabaog

Dagdag na impormasyon

pagkabaog

Maaaring magkapeklat sa matris at tubo dahil sa impeksyon, na magpapahirap sa babaeng mabuntis. Kung sa tingin mo’y mayroon kang impeksyon na dulot ng INP, tingnan ang kabanata sa “Impeksyon na naihahawa sa pagtatalik at iba pang impeksyon sa ari”. Kung sa tingin mo’y may problema sa peklat sa matris o tubo mula sa baradong pagdaloy ng regla, magpatingin sa isang bihasa na health worker tungkol sa pagpapalaki ng butas.

Problema sa kalusugan ng pag-iisip

Puwedeng mapuno ng takot, pag-aalala (pagkabalisa) o lungkot ang batang naputulan ng ari. Kapag pinutulan siya sa harap ng mga babaeng kilala niya at inaasahang magtatanggol sa kanya mula sa kapahamakan, baka madama ng bata na wala na siyang mapagkakatiwalaan. Lalong masama kung hindi niya gustong maputulan ng ari.

Ang sige-sigeng pagsakit at hirap ay puwedeng magdulot ng ibang matagalang problema sa pag-iisip, tulad ng matinding lungkot (panlulumo), at pakiramdam na siya’y inutil at walang kuwenta. Puwede ring magdulot ng matinding tensyon sa babae at partner niya ang mga sekswal na problema. Baka madama ng babaeng hindi niya kayang magbigay ng sekswal na kasiyahan dahil masakit makipagtalik at natatakot siya dito.

Ano ang gagawin:

• Hikayatin siyang magsalita tungkol sa kanyang nadarama.
• Kung mukhang nagkukulong siya, lumalayo at hindi magawa ang pang-araw-araw na aktibidad, tingnan ang Trauma at Pagtulong sa kababaihang may reaksyon sa trauma.

Huling binago ang pahinang ito: 11 Set 2017